Hareket, öğrenmenin giriş kapısıdır.
Dr. Paul Dennison
Bu yazımızda hareket ile beyin ve öğrenme ilişkisini genel hatları ile ele alacağız.
Beyin sadece aklın barındığı bir yer değildir. Tıpkı akıl gibi duyusal algı ve
duygular da burada barınmaktadır. Hormonların dağılımı gibi vücudun hareketleri de
beyin tarafından kumanda edilmektedir. Zihinsel fonksiyonlarımız, fiziksel ve ruhsal
fonksiyonlara sıkı sıkıya bağlıdır. Bu sebeple öğrencilerin tüm yönlerine hitap etmek,
öncelikle boş zamanlardaki hareketsizliği telafi ederek bu hareketlerle beyni sürekli
olarak yeniden aktif hale getirmek ve performansını sergilemesini sağlamak gerekir.
Gerek günlük hayatta, gerekse eğitim sistemimizde genellikle çocukların beş
duyusundan sadece ikisine, yani görme ve duyma duyusuna hitap edilmektedir.
Dokunma, koklama ve tatma gibi yoğun fiziksel-duyusal deneylerin yetersizliği,
“kavrama” nında aynı ölçüde yetersiz olmasına sebep olmaktadır. Bunun sonucunda
da algılama düzeyinde, bilgiyi işleme becerisinde ve davranışlarda bozukluklar
meydana gelmektedir.
Hareketsizlik çocukların zihinsel, fiziksel ve duygusal gelişimini olumsuz
etkilemektedir. Bu sebeple öğrencilerin günlük planlarında hareket etmeye daha fazla
önem verip bunun için daha fazla zaman ayırmak ve öğrencilere mümkün olduğunca
sık sık fiziksel duruşlarını güçlendirecek, beyin fonksiyonlarını geliştirecek, onları
rahatlatacak ve konsantrasyonlarını artıracak hareketler yapma imkanı tanımak
gereklidir.
Beyin, zihin ve beden araştırmaları yukarıdaki ifadeleri destekleyen niteliktedir.
Bu araştırmalara göre hareket ve öğrenme sistemi arasında çok sıkı bir ilişki vardır.
Beynimizin hareketle ilişkili olan bölgesi beyinciktir. (Cerebellum)
Beyincik hacimce beynin sadece onda biri kadardır ancak beyindeki nöronların
yarısından fazlası beyincikte bulunmaktadır. Beyincik yaklaşık 40 milyon sinir lifine
sahiptir. Bu sinir liflerinin sayısı, oldukça karmaşık bir sistem olan görme bölgesindeki
sinir liflerinin sayısından 40 kat daha fazladır. Bu lifler vasıtasıyla beyincik ile korteks
arasında yoğun bir iletişim sağlanmaktadır.
Beyincikten çıkıp beyindeki bellek, dikkat ve uzamsal algılama bölgelerine
bağlanan bir yol vardır. Ayrıca beyincikten duygusal sistemdeki mutluluk merkezine
doğrudan giden yollar vardır. Bedensel hareketler, kimyasal iletici maddelerin harekete
geçmesine sebep olmaktadır. Spor yaptıktan sonra beyin, seratonin ve endorfin gibi
moral yükselten doğal mutluluk hormonları salgılanmaktadır. Ayrıca uyanıklık, dikkat ve hafızada önemli rol oynayan dopamin nörotransmitterleri hareketle artış gösterir.
Hareket, beynin gelişmesinin en temel şartıdır. Sağlıklı gelişebilmeleri ve
kendilerini iyi hissedebilmeleri için çocukların hareket etmeye ihtiyaçları vardır.
Hareket beyinde sayısız nöron ağının oluşmasını sağlamaktadır.
Yapılan deneylerde egzersiz yapan ve yapmayan fareler karşılaştırıldığında;
egzersiz yapan farelerin beyin hücrelerinin çevrelerinde, egzersiz yapmayan farelere
göre daha fazla kılcal damara rastlanmıştır. Egzersiz yapan farelerin nöron faaliyetleri,
yapmayanlara göre belirgin oranda fazladır.
Bedenin hareket ettirilmesi insanın temel ihtiyaçlarından biridir. Beynin iyi
çalışması, diğer bir çok faktörün yanı sıra optimal bir kan dolaşımına bağlıdır. Ve kan
dolaşımının kusursuz olması ancak sağlıklı bir bedenle mümkündür.
Egzersiz; kasları, kalbi, akciğer ve kemikleri biçimlendirmekte ve beynin bazal
ganglia, beyincik, corpus callosum gibi önemli alanlarının da güçlendirilmesini
sağlamaktadır. Ayrıca egzersizle beyne daha fazla oksijen gönderilmektedir. Bu
yolla nöronların gelişmesine katkı sağlamakta ve aralarında daha fazla bağlantı
oluşmaktadır. Fiziksel egzersiz beyni uyarmakta ve daha iyi öğrenmenin oluşmasına
yardımcı olmaktadır.
Bazı hareketler iç kulağı uyarmaktadır. Bu bedenin dengede kalmasına, hareket
koordinasyonuna yardımcı olmaktadır.
Beyinde hareketlerin işlendiği bölüm ile öğrenmenin işlendiği bölüm aynıdır.
Beynin hareket kontrolü sağladığı bilinen kısmı öğrenmeyle de ilgilidir. Özellikle
yeni hareketler denediğimizde beynin ön alın korteksi ve alın lobunun arkasındaki
üçte ikilik kısım harekete geçmektedir. Bu alanlar problem çözme, planlama ve yeni
bir şeyler öğrenip yapmak için gereken sıralamayı oluşturmak amacıyla kullanılan
beyin bölgeleridir.
Sonuç olarak maalesef eğitim sistemimizde hareket ve egzersize yeteri kadar
önem verilmemektedir. Beden eğitimi dersleri bile çoğu zaman test çözme fırsatları
olarak değerlendirilmektedir.
Hareket ile öğrenmenin önemini kavramış toplumlarda, beynin öğrenme
potansiyelinin aktifleştirilmesi amacıyla çeşitli ‘hareket-bilim’ programları
oluşturulmuştur.
Ebeveyn olarak çocuklarımızı spor etkinliklerine küçük yaşlardan itibaren
yönlendirebiliriz. Okul yöneticileri ve öğretmenler ise; eğitsel hareketleri eğitim
programlarına entegre edebilirler.
Yazımızı öğrenme ve hareket bilim uzmanı Frederic Vester’in sözüyle
sonlandıralım.
“Her öğrenme hareketi zihinsel, psikolojik ve fiziksel süreçlerin sıkı sıkıya bağlı
olduğu biyolojik bir süreçtir.”
Sonraki yazımızda hareket ile beyin ve öğrenme arasındaki ilişkiyi daha ayrıntılı inceleyeceğiz.
